HABER MERKEZİ
Oluşturulma tarihi: 13 Kasım 2025 15:19
Bilim adamları kelimenin tam anlamıyla bombus arılarına basitleştirilmiş Mors alfabesini öğrettiler. Yeni çalışmada Bombus terrestris arıları, ışığın süresini gözlemleyerek şeker ödülünün nerede olduğunu ayırt etmeyi öğrendi. Bu durum, arıların da omurgalılara benzer şekilde “zamanı işleyebildiğini” ve görsel uyaranların süresine göre karar verebildiklerini gösteriyor.
Araştırma, İngiltere’deki Londra Queen Mary Üniversitesi’nden davranış bilimci Alex Davidson ve ekibi tarafından yürütüldü. Davidson, bombus arılarının farklı süreler arasında ayrım yapmayı öğrenip öğrenemeyeceğini merak ettiklerini ve deneylerde bunu açıkça yaptıklarını söylüyor.
IŞIKLA ZAMANIN TESTİ
Son yıllarda arıların zekasına ilişkin keşifler artık hayret verici bir noktaya ulaştı. Bombus arılarının birbirlerine karmaşık bulmacaları çözmeyi öğrettikleri bir tür “çiftçilik” deneyleri yaptıklarını öne süren çalışmalar ve bazı türlerin basit matematik kavramlarını anladığını gösteren çalışmalar bunlardan sadece birkaçı. Yeni çalışma bu listeye “süre algısını” da ekliyor. Zamanı tanıyabilme; Yiyecek ararken, eş bulurken ve yırtıcı hayvanlardan kaçarken büyük avantaj sağlar. Ekip, arıların kısa ve uzun ışık parlamalarını ayırt edip edemediğini test etmek için özel bir düzenek oluşturdu.
ÖDÜL ŞEKER LABİRENTİ
Arılar küçük bir beslenme alanına yerleştirildi ve iki ayrı ışık kaynağının bulunduğu bir ekranın önünde sunuldu. Bu ışıklardan biri daha uzun süre, diğeri daha kısa süre yanıp söndü. Bazı testlerde uzun ışık 5 saniye, kısa ışık ise 1 saniye açık kaldı; diğerlerinde uzun süre 2,5 saniyeye, kısa süre ise 0,5 saniyeye ayarlandı. Işık dönemlerinden biri arıların takdir ettiği şeker ödülüyle ilişkilendirilirken, diğeri arıların hiç sevmediği acı bir madde olan kinin ile ilişkilendirildi. Farklı arı gruplarında hangi sürenin ödül, hangisinin ceza anlamına geldiği değiştirilerek arıların sadece süreyi öğrenip öğrenmediği test edildi. Arılar önce labirentte dolaşmak ve ışığın ne kadar süreyle şekere yol açtığını “deneme yanılma” yoluyla keşfetmek zorundaydı. “Başarılı sayılmaları” için 20 seçimden en az 15’inde doğru zamana sahip olmaları gerekiyordu. Bu eşiğe ulaşan arılar, süreyi ayırt etmeyi öğrendiklerini gösterdi.
ŞEKER OLMADAN BİLE DOĞRUYU SEÇİYORLAR
Asıl kritik aşama bundan sonra başladı. Araştırmacılar olası bir koku sinyalini ortadan kaldırmak için bitkiden hem şekerli ödülü hem de acı kinin maddesini çıkardılar. Artık arıları çekecek tat ve koku kalmamıştı; Geriye sadece ışığın yanması için zaman kalmıştı. Bu koşullar altında bile arılar, daha önce şekerle ilişkilendirdikleri ışık periyodunu tesadüfen açıklanamayacak kadar sık seçmeye devam ettiler. Yani Bombus terrestris, kısa ve uzun ışık parlamalarını ayırt edebiliyor ve bunları bir “zamanlama kuralı” olarak ezberleyebiliyordu.
KÜÇÜK BEYİN, BEKLENMEYEN YETENEK
Arıların doğal ortamında bu kadar düzenli “yanıp sönen ışıklar” yoktur. Ancak araştırmacılara göre bu kadar soyut bir görevi gerçekleştirebilmeleri, sinir sistemlerinde daha genel bir zaman işleme mekanizmasının var olduğunu gösteriyor. Bu mekanizma, hareketleri takip etmek, koloni içinde iletişim kurmak veya çiçeklere göz atarken mesafe ve zamanı tahmin etmek gibi doğadaki birçok farklı görev için kullanılabilir. Diğer bir olasılık ise, belirli zaman dilimlerini kodlama ve işleme yeteneğinin, sinir hücrelerinin temel çalışma şeklinden kaynaklanan çok daha temel bir özellik olmasıdır. Bu soruyu cevaplamak için daha fazla deney yapılması gerekecek. Ancak sonuç açıktır: Haşhaş tohumu büyüklüğünde beyne sahip olan bombus arıları, zamanı bilecek ve buna göre karar verebilecek kadar karmaşık bilişsel süreçler gerçekleştirebilmektedirler. İnsanlara özgü olduğunu düşündüğümüz pek çok zihinsel yeteneğin, hayvanlar aleminde sandığımızdan çok daha yaygın olduğu bir kez daha ortaya çıktı.