HABER MERKEZİ
Oluşturulma tarihi: 15 Kasım 2025 16:24
Şu anda telefonu hangi elinizle tutuyorsunuz? Büyük olasılıkla sağ elini kullanıyor… Dünya çapında insanların yaklaşık %85-90’ı sağ elini kullanıyor ve yalnızca %10-15’i solak. Kelimenin tam anlamıyla “solakların çoğunlukta olduğu” bir toplum yok. Peki neden insanlık bir eli bu kadar güçlü bir şekilde tercih ediyor? Bilim insanları hem genlerimizi hem de kültürel alışkanlıklarımızı inceleyerek bu sorunun cevabını arıyorlar.
Bazı Asya, Afrika ve Orta Doğu ülkelerinde sol el hâlâ “utanç verici” veya “kirli” olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle solak çocukların sağ elini kullanmaya zorlandığı durumlar vardır. İngiltere’deki Chester Üniversitesi’nden psikolog Paul Rodway, “Solaklığa yönelik sosyal baskının güçlü olduğu kültürlerde, solakların yüzdesi doğal olarak daha düşüktür” diyor. Yani büyüdüğümüz ortamın kullandığımız el üzerinde belli bir etkisi vardır. Ancak bu bile tabloyu tam olarak açıklamaya yetmiyor. Baskının olmadığı toplumlarda bile solak olanlar azınlıkta kalıyor.
BEYİNDE BAŞLIYOR
Araştırmacılara göre konunun merkezinde biyoloji yer alıyor ve bu hikaye anne karnında başlıyor. Max Planck Enstitüsü ve Radboud Üniversitesi Tıp Merkezi’nde genomik nörogörüntüleme uzmanı Clyde Francks, ultrason görüntülerinin önemli bir ipucu sağladığını söylüyor. Hamileliğin 10. haftasına gelindiğinde çoğu fetüs sağ kolunu sol koluna göre daha fazla hareket ettirir. 15. haftadan itibaren çoğu sağ başparmağını emmeye başlar.
Francks’e göre bu, beynin çok erken dönemde “sağ el” mekanizmasıyla geliştiğini gösteriyor. Bilim insanları, el tercihinin tek bir “sağ elini kullanan gen” tarafından değil, beynin yapısını sağ el lehine şekillendiren 30-40 gen tarafından belirlendiğine inanıyor. Yani genomumuz varsayılan olarak sağ el baskınlığına doğru hafif bir kayma yaratıyor.
SOL ELİNİ KULLANAN İNSANLAR NASIL GÖRÜNÜR?
Peki, eğer beynin varsayılan ayarı sağ elini kullanmaksa, o zaman solak insanlar nereden geliyor? Francks bu soruyu şöyle yanıtlıyor: “Solaklığın çoğunun beynin embriyonik gelişimi sırasında meydana gelen rastgele dalgalanmalardan kaynaklandığını düşünüyoruz.” Başka bir deyişle, belirli bir “solak gen” yerine, beyin oluşumu sırasında belirli kimyasalların yoğunluğundaki küçük dalgalanmalar, teraziyi sol el lehine çevirebilir. Bu nedenle aynı ailede hem sağ elini kullanan hem de sol elini kullanan bireyler görülebilmektedir; Genetik temel ortaktır ancak gelişim sürecindeki küçük farklılıklar sonucu değiştirebilir.
EVRİMSEL AVANTAJLAR
Milyonlarca yıldır neden “sağ elimizi” kullanamadık? İşte burada evrimsel açıklamalar devreye giriyor. Bir görüşe göre insanın alet kullanma yeteneği ve bu yeteneğin nesilden nesile aktarılması, sağ elin hakimiyetini güçlendiriyordu. Arkeolojik bulgular, en az yarım milyon yıldır alet kullanımında sağ elin öne çıktığını gösteriyor.
Rodway ve ekibinin öne sürdüğü bir diğer ilginç teori ise kavga ve savaşla ilgili. Ona göre, keskin silahlarla savaşan sağ elini kullanan bir kişi, rakibinin vücudunun sol tarafını, yani kalbin büyük kısmının bulunduğu göğüs bölgesini hedef alma eğilimindedir. Bu, tarih boyunca sağ elini kullanan kişilerin ölümcül atış yapma olasılığını biraz artırmış olabilir. Bu kadar küçük avantajlar, yüzyıllar ve bin yıllar boyunca toplumda sağ eli baskın hale getirmiş olabilir.
SOLAK İNSANLARIN ZAFERİ
Bu duruma rağmen solak kişilerin de avantajları vardır. Azınlıkta olmaları hareketlerini daha da öngörülemez hale getiriyor. Günümüzde tenis, boks, futbol gibi sporlarda solakların hem yakın dövüşte hem de rakiplerini şaşırtabilecekleri biliniyor. Rakiplerin çoğu sağ elini kullandığı için refleksleri ve savunma alışkanlıkları da buna göre gelişmiştir. Rodway, “Bu nadirlik, solak insanların hem güreşte hem de bazı sporlarda hayatta kalmasına ve popülasyonda varlığını sürdürmesine olanak sağlamış olabilir” diyor.
Evrimsel açıdan bakıldığında bu “denge” anlamına gelir. Sağ elini kullanmak birçok durumda avantajlı olabilirken, solak olmak bazı özel senaryolarda da katma değer sağlar. Zamanla, bu karşıt güçler bugünkü boyutlara ulaştı: büyük çoğunluk sağ elini kullanıyor, ancak ısrarcı bir solak azınlık da var.
GENEL TABLO
Dolayısıyla kullandığımız el sadece kalem tutma alışkanlığına bağlı değildir. Kültürel baskılar, aile ortamı ve öğrenme önemli bir rol oynasa da seçim büyük ihtimalle anne karnında başlıyor. Pek çok genin yönlendirdiği beyin gelişimi doğal olarak sağ elin lehinedir. Buna alet kullanımı ve savaş gibi davranışlarda sağ elin olası avantajlarını da eklerseniz, insanlık tarihinin büyük bölümünde sağ elini kullanan insanların neden baskın olduğunu anlamak daha kolay hale gelir.
Solak insanlar ise nadir olmalarının belirlediği “sürpriz etkisi” sayesinde hem geçmişte hem de günümüzde avantaj sağlayarak insan türü içinde varlıklarını sürdürüyorlar. Kısacası iki el arasındaki bu eşitsiz dağılım, doğanın ve kültürün ortak ürünü gibi görünüyor ve bilim adamlarına göre yakın gelecekte köklü bir değişime uğrayacak gibi görünmüyor.